Οι πολιτικές υποστήριξης και ενσωμάτωσης των προσφύγων στο Βέλγιο

Οι πολιτικές υποστήριξης και ενσωμάτωσης
των προσφύγων στο Βέλγιο

Τα τελευταία χρόνια η ευρύτερη γεωπολιτική αστάθεια στην Αφρική, στην Κεντρική και Δυτική Ασία, στη Μέση Ανατολή, καθώς και η πολυδιάστατη ένοπλη σύγκρουση στη Συρία έχουν φέρει την Ευρώπη αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη μαζική μετακίνηση ανθρώπων μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η έξαρση του προσφυγικού προβλήματος έχει καταστήσει επιτακτική την ανάγκη λήψης δέσμης μέτρων από τις χώρες υποδοχής και έχει αποτελέσει πεδίο έντονων πολιτικών και κοινωνικών αντιπαραθέσεων.

Πολλοί είναι εκείνοι που διατείνονται ότι η προσφυγική κρίση έχει βάλει σε δοκιμασία τις αντοχές της «ενωμένης» Ευρώπης, έχει δημιουργήσει εθνοκεντρικές πολιτικές ανακοπής των προσφυγικών ροών, οι οποίες αποδομούν το ευρωπαϊκό ιδεώδες και, ταυτόχρονα, έχει καταστήσει περισσότερο από κάθε άλλη φορά σαφές το γεγονός ότι τα γεωγραφικά σύνορα υπάρχουν για να διαχωρίζουν τα κράτη και να οριοθετούν τον ζωτικό χώρο δράσης κάθε λαού.

Κάποιοι άλλοι βλέπουν μια Ευρώπη εγκλωβισμένη σε θεωρητικού τύπου συζητήσεις που επικεντρώνονται  στην κατανομή βαρών και στις ποσοστώσεις ανάμεσα στα κράτη-μέλη, επιδιδόμενη στη λήψη ημιμέτρων και σε κοντόφθαλμους, σπασμωδικούς χειρισμούς που δεν επιτρέπουν τη δημιουργία ενός κοινού πλαισίου αλληλεγγύης και διαχείρισης του προσφυγικού ζητήματος, μια  Ευρώπη  ανίκανη να διαχειριστεί ένα πρόβλημα ανθρωπιστικής εντέλει φύσης.

Αναμφισβήτητα το προσφυγικό είναι ένα ζήτημα με πολιτικές, νομικές, κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις και η επίλυσή του κάθε άλλο παρά εύκολη είναι. Εντούτοις, το πρόσφατο ταξίδι στο Βέλγιο στο πλαίσιο της υλοποίησης του προγράμματος «Επιμόρφωση σε Αξιολόγηση μαθητών και Ψηφιακές Τεχνολογίες» μάς έδωσε τη δυνατότητα να αντιληφθούμε πολιτικές ένταξης που δημιουργούν τις νομικές και τυπικές προϋποθέσεις σύγκλισης των προσφυγικών πληθυσμών με τους πολίτες του κράτους υποδοχής. Βεβαίως, αφενός το γεγονός ότι έχουν να διαχειριστούν αναλογικά μικρότερο –σε σχέση με τη χώρα μας- αριθμό προσφυγικών ροών και αφετέρου το γεγονός ότι το Βέλγιο έχει υπάρξει παραδοσιακά χώρα υποδοχής μεταναστών, εξασφαλίζει στους ιθύνοντες μια πολύτιμη εμπειρία στον σχεδιασμό και την εφαρμογή εξίσου επιτυχημένων πολιτικών υποστήριξης και ένταξης και στην περίπτωση των προσφύγων.

Από το 2003 έχει επισημοποιηθεί στη χώρα μια πολιτική ενσωμάτωσης των νεοεισερχόμενων πληθυσμών. Η βελγική κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για τη μετανάστευση, την καταπολέμηση των διακρίσεων και το νομικό πλαίσιο αναφορικά με το ζήτημα της ιθαγένειας. Οι πολιτικές ένταξης, όμως, που πρέπει να ακολουθηθούν και αφορούν στην εκπαίδευση, τη γλώσσα, τη στέγαση, την εύρεση εργασίας, τη θρησκεία και το γενικότερο πολιτιστικό υπόβαθρο των μεταναστών υπόκεινται αποκλειστικά στην αρμοδιότητα των Περιφερειών και των Κοινοτήτων.

(Στο δημαρχιακό μέγαρο του Turnhout. Δεξιά εικονίζεται ο δήμαρχος της πόλης

και αριστερά ο κ. Gert Hurkmans, διευθυντής του Taxandria CVO Turnhout)

Την εκχώρηση της αρμοδιότητας αυτής σε τοπικό επίπεδο μας περιέγραψε από την πρώτη κιόλας ημέρα της επίσκεψής μας στο δημαρχείο του Turnhout  -πόλης στη φλαμανδική επαρχία της Αμβέρσας-  ο δήμαρχος, ο οποίος αναφέρθηκε διεξοδικά στις δομές που υπάρχουν και συνεχώς διευρύνονται  στο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής που εφαρμόζει η πόλη με επίκεντρο την εκπαίδευση,  την υγεία και την ένταξη στην τοπική αγορά εργασίας όλων των νεοεισερχόμενων, αλλά και εκείνων που είχαν φτάσει σε πρότερο χρόνο. Απόλυτα εναρμονισμένη με την οπτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης που υπαγορεύει πολιτικές ενσωμάτωσης των μεταναστών και προσφύγων, η δημοτική αρχή του Turnhout έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες προκειμένου να διαχειριστεί την ετερότητα και να πετύχει τόσο την εξοικείωση των προσφύγων με το νέο περιβάλλον όσο και την ίση μεταχείριση αυτών στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή της πόλης.

 

(Taxandria CVO Turnhout)         

(Κοινοποίηση των απαιτούμενων εγγράφων νομιμοποίησης των προσφύγων
στο Taxandria CVO Turnhout)

Παράγοντες που διαμορφώνουν τις διαδικασίες ένταξης είναι η νομιμοποίηση μέσω των απαιτούμενων εγγράφων που αναγνωρίζουν το καθεστώς του πρόσφυγα, η γλώσσα, η κατοικία, η απασχόληση, η πολιτισμική και θρησκευτική ιδιαιτερότητα και οι άτυπες κοινωνικές σχέσεις. Όπως είναι φυσικό, ζωτικής σημασίας στοιχείο για την ομαλή προσαρμογή στη νέα ζωή  είναι η γνώση της γλώσσας. Έτσι,  ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί από  τις τοπικές αρχές στη γεφύρωση των γλωσσικών εμποδίων και στην ανάπτυξη βασικών επικοινωνιακών δεξιοτήτων πρωτίστως στη φλαμανδική γλώσσα και, δευτερευόντως, στην αγγλική.

Δεδομένου του γεγονότος ότι υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις όσον αφορά στους πρόσφυγες (ανήλικοι συνοδευόμενοι από τους γονείς ή μη, ενήλικοι με οικογένεια ή άνευ, άτομα με υψηλά, τυπικά ή ανύπαρκτα μορφωτικά προσόντα, με συγκεκριμένο ή μη επαγγελματικό προσανατολισμό κλπ.) υπάρχει πρόβλεψη για διαφοροποιημένους τύπους υποστηρικτικών ενταξιακών μέτρων, προσαρμοσμένων στην προσωπική κατάσταση και τις ανάγκες των ενδιαφερομένων. Ιδιαίτερα σημαντική σε αυτό είναι η συμβολή ενός Οργανισμού (AGENTSCHAP INTEGRATIE & INBURGERING) με έδρα τις Βρυξέλλες, ο οποίος ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 2015 και χρηματοδοτείται από τη Φλαμανδική Κυβέρνηση.

 

(Είσοδος παραρτήματος του Οργανισμού στο Turnhout)

Καλύπτει με 36 περιφερειακά σημεία επαφής την περιοχή της Φλάνδρας και των Βρυξελλών (εξαιρούνται οι πόλεις της Γάνδης και της Αμβέρσας) και απασχολεί 783 εργαζόμενους. Στο πρόγραμμά του περιλαμβάνονται η στοιχειώδης εκμάθηση της ολλανδικής γλώσσας (επίπεδο Α2), η διερεύνηση των γνωστικών  δεξιοτήτων  των  ατόμων  που προσέρχονται σε αυτό (Test Covaar II), η παροχή ατομικής καθοδήγησης, καθώς επίσης και η παροχή κοινωνικού και επαγγελματικού προσανατολισμού στη μητρική τους γλώσσα ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα μιλούν άπταιστα.

(Μέρος του Test Covaar II)

Οι υποδομές των εκπαιδευτικών οργανισμών που υποδέχονται πρόσφυγες, τα προγράμματα που εφαρμόζουν στο πλαίσιο υποδοχής και ενσωμάτωσής τους, η ευελιξία
των χρονοδιαγραμμάτων, οι διαδικασίες αξιολόγησης και η εξατομικευμένη πληροφόρηση που παρέχεται μέσω της γραμματειακής υποστήριξης κάθε εκπαιδευτικού κέντρου ανέδειξαν  μια  πολύ  καλά σχεδιασμένη οργάνωση  των δομών  κατά  τρόπο, ώστε να καλύπτουν σε πολύ μεγάλο εύρος τις ανάγκες όλων των προσφύγων με έμφαση στην αποτελεσματική ανάπτυξη γλωσσικών και εξειδικευμένων επαγγελματικών δεξιοτήτων.

 

(Αίθουσα διδασκαλίας του Taxandria CVO Turnhout για εκμάθηση

της φλαμανδικής γλώσσας σε προσφυγόπουλα ηλικίας 12-18 ετών)

(Γραμματεία στο Taxandria CVO Turnhout.
Παροχή πληροφοριών και ατομικής καθοδήγησης)

 

(Institute VDAB,  αίθουσα εκμάθησης φλαμανδικής γλώσσας σε πρόσφυγες

που πρόκειται να απασχοληθούν ως υπάλληλοι super market)

Λέξη «κλειδί» στα προγράμματα που έχουν καταρτίσει είναι η  ενδυνάμωση, στην οποία αποβλέπουν μέσω της εκμάθησης της γλώσσας, του προσανατολισμού στη φλαμανδική/βελγική κοινωνία και, τέλος, του προσανατολισμού στην αγορά εργασίας.

(Από την παρουσίαση του προγράμματος του Οργανισμού
AGENTSCHAP INTEGRATIE & INBURGERING. Λέξη «κλειδί» η  ενδυνάμωση)

 

         Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση με την οποία ήρθαν αντιμέτωποι -επιτυχώς, κατά τη σύμφωνη γνώμη όλων- ήταν να βρεθεί τόσο για την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και τους πολίτες του Turnhout, όσο και για τους πρόσφυγες, ένας λειτουργικός συμβιβασμός ανάμεσα στα ίσα δικαιώματα και στο δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν ένα σχολικό σύστημα αναγνώρισης και αποδοχής, το οποίο αφενός έχει θέσει εξαρχής τους δικούς του απαιτητούς όρους και κανόνες λειτουργίας και αφετέρου αποποιούμενο τη λογική της απότομης και ισοπεδωτικής ενσωμάτωσης, προκρίνει μια ανεκτική απέναντι στην ιδιαιτερότητα της διαφορετικότητας εκπαίδευση. Η εκμάθηση της γλώσσας ενός λαού ή η συμμετοχή στην υλική ευημερία και τις δυνατότητες μιας χώρας δε συνιστά αυτόματα και ενσωμάτωση. Αυτή επιτυγχάνεται μόνο μέσω της ελαχιστοποίησης της απομόνωσης των προσφύγων και του διαχωρισμού τους από την κοινωνία υποδοχής κι αυτό φαίνεται ότι έχει γίνει αντιληπτό από την εκπαιδευτική κοινότητα του  Turnhout.

    

              (Υποδείξεις τήρησης κανονισμών του σχολείου)                   


(Το «καλωσόρισμα» στις μητρικές γλώσσες των προσφύγων στο Taxandria CVO Turnhout)

Λέξεις  ή  μικρές,   τυπικές   φράσεις   του   καθημερινού   λόγου   γραμμένες σε διάφορες γλώσσες, φωτογραφίες αλλοεθνών μαθητών, η δυνατότητα διατήρησης  της  μαντίλας -στοιχείου  καθαρά  θρησκευτικής   ταυτότητας-  κατά  τη  διάρκεια  παρακολούθησης μαθημάτων  ή  ακόμα  και  σε εκπαιδευτικά  κέντρα  όπου  απασχολούνται  γυναίκες  που  είχαν  φτάσει  στην    πόλη    σε    πρότερο    χρόνο    και    έχουν   ήδη    επιτυχώς     ενταχθεί,

 

(Φωτογραφίες μαθητών-προσφύγων στον χώρο υποδοχής του Taxandria CVO Turnhout)

  

 

(Από την παρουσίαση στον Οργανισμό AGENTSCHAP INTEGRATIE & INBURGERING.

Εμφανής η διατήρηση της πολιτισμικής ταυτότητας των απασχολούμενων) 

αλλά και  η ανάρτηση εικόνας που υποδεικνύει τον ορθό τρόπο χρήσης των ειδών υγιεινής -στοιχείο αποκαλυπτικό του πολιτισμικού επιπέδου προσφύγων από συγκεκριμένες χώρες προέλευσης-  αποτελούν μικρά αλλά πολύ χαρακτηριστικά δείγματα της προσπάθειας που έχει καταβληθεί, ώστε να καταστεί πιο οικείο και φιλικό για όλους το νέο περιβάλλον προσαρμογής.

(Αναρτημένη απεικόνιση του ενδεδειγμένου τρόπου χρήσης των ειδών υγιεινής

στα WC του Taxandria CVO Turnhout)

Αποτιμώντας συνολικά το εκπαιδευτικό περιβάλλον για τους πρόσφυγες, όπως έχει διαμορφωθεί στην πόλη του Turnhout, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι στις συνειδήσεις όλων, τοπικών αρχών αλλά και εκπαιδευτικών,  έχει εμπεδωθεί το γεγονός ότι πλέον τα προσφυγικά ρεύματα μεταβάλλουν τα δεδομένα στις χώρες εισόδου και η πολυπολιτισμικότητα του μαθητικού πληθυσμού συνιστά μια μεγάλη πρόκληση. Έτσι, έχουν επιλέξει εκεί να εφαρμόσουν πολιτικές, οι οποίες αφενός επιβάλλουν την απαρέγκλιτη τήρηση κανόνων δεσμευτικών για την αποτελεσματικότητα  του προγράμμα-τος ένταξης, αφετέρου ενθαρρύνουν τη διατήρηση των πολιτισμικών παραδόσεων των διαφόρων ομάδων προωθώντας την ενότητα μέσα στη διαφορετικότητα.

(Σύνθεση αναρτημένη στην είσοδο του Οργανισμού AGENTSCHAP INTEGRATIE & INBURGERING που προωθεί το μήνυμα της ενότητα διαμέσου της διαφορετικότητας)

Κατά ανάλογο τρόπο και στη χώρα μας η ολοένα αυξανόμενη φοίτηση παιδιών προσφύγων στα ελληνικά σχολεία δημιουργεί μια νέα εκπαιδευτική πραγματικότητα και αναδεικνύει κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τόσο στη σωστή διαχείριση της ετερότητας όσο και  στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών για όλους. Η ένταξη των προσφύγων είναι μια αμφίδρομη διαδικασία που απαιτεί συναίνεση από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Από τη μια πλευρά οι πρόσφυγες καλούνται, χωρίς να αποποιηθούν την πολιτισμική τους ταυτότητα, να προσαρμοστούν στη χώρα ασύλου αξιοποιώντας τις διευκολύνσεις  που τους παρέχει και  σεβόμενοι τους νόμους της. Από την άλλη πλευρά η χώρα υποδοχής καλείται να αναλάβει πρωτοβουλίες για αποτελεσματικές πολιτικές ενσωμάτωσης, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην αντιμετώπιση προβλημάτων που συνδέονται με την εκπαίδευση των παιδιών, καθώς ο αποκλεισμός από την εκπαιδευτική διαδικασία ισοδυναμεί με κοινωνικό αποκλεισμό, ο οποίος δεν προωθεί την ιδέα μιας πολυπολιτισμικής Ευρώπης.